Welke signalen kunnen wijzen op een frauduleuze jaarrekening?

Wanneer een bedrijfsrevisor wordt aangezocht om de jaarrekening van een onderneming te controleren, dan zijn er verschillende signalen waar hij alert voor moet zijn. En die zitten niet alleen in de jaarrekening zelf. Er zijn een aantal andere signalen die de kans vergroten dat hij in de jaarrekening effectief onregelmatigheden zal aantreffen.

‘Een bedrijfsrevisor speurt niet als een bloedhond naar frauduleuze handelingen, hoewel dat vaak gedacht wordt’, zegt Gert Claes van het adviesbureau BDO. Hij is zelf bedrijfsrevisor en heeft een ruime ervaring met audits bij diverse nationale en internationale klanten in verschillende sectoren. ‘Bij een financiële audit zal hij in de eerste plaats waakzaam zijn en op zoek gaan naar materiële fouten in de jaarrekening. Sommige daarvan zullen onopzettelijk zijn. Het gaat dan om vergissingen. Maar andere zogezegde fouten zijn wel met opzet gemaakt. In dat geval gaat het om fraude.’

Er zijn een aantal factoren die erop kunnen wijzen dat de bedrijfsrevisor een frauduleuze jaarrekening voor zijn neus heeft liggen. Deze factoren vallen op te delen in drie categorieën.

Druk op het management

Fraude begint vaak vanuit een zekere druk om de realiteit op te poetsen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat het management onder een enorme druk staat om bepaalde resultaten te halen. Het zijn dan de aandeelhouders of de huidige markt die hun hoge verwachtingen opdringen. Een bedreiging van de financiële stabiliteit of winstgevendheid ligt dan vaak aan de basis van frauduleuze handeling. Want met een krap budget moet het management onrealistische resultaten behalen.

In dat geval moet bij de bedrijfsrevisor een alarmbel rinkelen. De jaarrekening wordt dan mogelijk gemanipuleerd om de financieel-economische toestand van het bedrijf beter voor te stellen dan in realiteit het geval is. Als het daar om te doen is, dan heeft de fraude niets te maken met (zelf)verrijking.

Als de organisatie werkt met een systeem van bonussen, dan kan dat ook aan de basis liggen van verbloemde jaarrekeningen. Er is dan een zekere (persoonlijke) druk om bepaalde targets te halen.

Voldoende gelegenheden om de jaarrekening te manipuleren

In ondernemingen met een complexe organisatiestructuur is het gemakkelijker om een jaarrekening te manipuleren. Dat is ook het geval wanneer de interne controle zwak is. Krijgt het bedrijf vaak te maken met ongebruikelijke of complexe transacties, dan kan die gelegenheid aangegrepen worden om te frauderen. Jaarlijkse, grote schattingen zijn op hun beurt een makkelijke manier om de realiteit beter voor te stellen.

Wie zich een dominante houding aanmeet ten opzichte van zijn klanten of leveranciers zal ook hierin een kans zien om bepaalde transacties te vervalsen. Hetzelfde geldt als bepaalde partijen met elkaar verbonden zijn. Denk bijvoorbeeld maar aan de zoon die met zijn bedrijf bepaalde diensten levert aan de onderneming waar zijn vader tewerkgesteld is.

Symptomen die de kans op een frauduleuze jaarrekening vergroten

Daarnaast zijn er nog andere symptomen die de bedrijfsrevisor extra waakzaam maken wanneer hij de jaarrekening doorlicht. Een zwakke CFO is er daar een van. Niet zozeer op technisch gebied, maar op het vlak van persoonlijkheid. Idealiter staat hij naast de CEO. Maar wanneer hij eerder diens marionet is, dan kan dat wel eens voor een gevaarlijke situatie zorgen. Want in dat geval zal hij wellicht niet zijn functie zelfstandig en autonoom kunnen uitvoeren.

Is er een sterke vermenging van zakelijk en privé? Houdt het bedrijf er ongepaste ethische waarden en voorschriften op na? Loopt bij een controle de relatie met de auditor van meet af aan erg moeizaam en stroef? Het vergroot de kans dat er materiële fouten opduiken in de jaarrekening.

Het ligt voor de hand dat een onderneming met een uitgebreide voorgeschiedenis van klachten en overtredingen zich aan een extra alerte revisor mag verwachten. Heerst er laksheid om grote tekortkomingen in de interne controle aan te pakken, dan voorspelt dat evenmin weinig goeds. Onrealistische prognoses of een sterk fiscaal gedreven management? Ook dat betekent vaak dat in de jaarrekeningen materiële fouten zullen opduiken.

Download ook het e-book:

De jaarrekening lezen voor dummies

Gert Claes was één van onze gastsprekers tijdens de Graydon Inspiration Session ‘Fraude: bent u voorbereid of is uw bedrijf het volgende slachtoffer?’ Bekijk hieronder de aftermovie.